Khi PCIe 5.0 xuất hiện trên bo mạch chủ cuối năm 2021 cùng với CPU Intel thế hệ 12, nhiều người đã thấy một chân trời hứa hẹn — như một con sông mới chảy về phía các hệ thống, hứa hẹn băng thông rộng hơn. Thế nhưng, đến cuối 2025, dòng sông ấy vẫn chưa tưới mát phần lớn trải nghiệm hàng ngày. PCIe 5.0 thật sự là tương lai, nhưng với phần lớn game thủ và người dùng phổ thông, PCIe 4.0 vẫn là chiếc thuyền đủ vững để vượt qua mọi con sóng hiện thời.
PCIe 4.0 vẫn dư dả băng thông cho hầu hết ứng dụng
GPU và SSD nhanh nhất vẫn chưa khai thác hết
Chỉ vì bo mạch chủ của bạn hỗ trợ PCIe 4.0 không có nghĩa là bạn đang thất thế. Thực tế cho thấy, ngay cả GPU tiêu dùng nhanh nhất hiện nay như RTX 5090 cũng không hưởng lợi rõ rệt khi chuyển từ PCIe 4.0 lên PCIe 5.0. Các phép đo phân tích của Steve từ Gamers Nexus cho thấy mức chênh lệch giữa PCIe 5.0 x16 và PCIe 3.0 x16 chỉ vào khoảng 1–4% — một con số gần như nằm trong biên độ sai số của benchmark và khó nhận thấy trong gameplay thực tế.
Với SSD, quảng cáo về tốc độ 12–14 GB/s của các mẫu Gen 5 nghe thật hào nhoáng, nhưng con số này chủ yếu phản ánh trường hợp truyền file lớn, liên tục. Trong sử dụng thực tế — đặc biệt là chơi game — những ổ Gen 5 hiếm khi tạo ra cảm giác “tải nhanh hơn rõ rệt” so với SSD PCIe 4.0 tốt nhất. Nguyên nhân chính là giới hạn của bộ điều khiển, nhiệt độ và đặc tính tải ngắt quãng của game; băng thông giao diện hiếm khi là cổ chai trong các tác vụ này.
Mặt trái của PCIe 5.0: chi phí, bố trí và nhiệt độ
Bo mạch chủ đắt hơn, bố trí phức tạp và ổ cứng chạy nóng
Sự khác biệt giá giữa bo mạch chủ hỗ trợ PCIe 4.0 và 5.0 có thể chỉ là từng chục đô la trên giấy tờ, nhưng thực tế còn phức tạp hơn. Ví dụ, các dòng B650 và B650E đều quảng bá “hỗ trợ PCIe 5.0”, nhưng chỉ B650E mới thường có băng thông PCIe 5.0 đầy đủ cho cả GPU và khe M.2 chính. Nếu chọn B650 rẻ hơn, bạn dễ dàng bị giới hạn GPU ở PCIe 4.0. Hơn nữa, với bo mạch cao cấp như X870E, bố trí lane vẫn có thể khiến hai trong ba khe M.2 chia sẻ băng thông với GPU — lắp ổ M.2 thứ hai có thể kéo GPU xuống còn PCIe 5.0 x8, tương đương băng thông của PCIe 4.0 x16 trong nhiều trường hợp.
Vấn đề nữa là năng lượng và nhiệt. SSD Gen 5 tiêu thụ nhiều điện hơn so với Gen 4, và điện nhiều hơn tức là nhiệt nhiều hơn. Nhiều mẫu PCIe 5.0 có thể leo lên 70–80°C chỉ trong vài phút khi ghi dữ liệu liên tục; đó là lý do các nhà sản xuất phải gắn tản nhiệt lớn kèm quạt nhỏ. Những giải pháp này giúp tránh throttling nhưng đồng thời làm ổ lớn, nặng và ồn hơn — điều không phải game thủ nào cũng muốn trong một chiếc dàn máy yên tĩnh.
PCIe 5.0 hợp lý cho khối chuyên nghiệp, nhưng hiếm hoi với phần đông
PCIe 5.0 thực sự tỏa sáng ở những công việc chuyên sâu về dữ liệu: dựng 3D, sản xuất video độ phân giải cao, huấn luyện mô hình AI, hay xử lý phân tích lớn. Các workstation dùng nhiều NVMe hoặc thẻ mở rộng có băng thông lớn có thể tận dụng lợi thế của Gen 5 để giảm nghẽn cổ chai và tăng thông lượng công việc. Trong những kịch bản này, sự khác biệt không còn là 1–4% mà có thể là bước nhảy về hiệu suất trong luồng công việc chuyên nghiệp.
PC chơi game tông trắng với GPU và khe M.2 nổi bật, minh họa bố trí PCIe trên bo mạch chủ
Song song đó, với phần đông người dùng — kể cả những ai đôi khi dựng video hay làm 3D — các ứng dụng chuyên sâu vẫn bị giới hạn bởi CPU, hiệu năng render GPU, hay độ trễ lưu trữ hơn là băng thông PCIe thuần túy. Trong gaming, ổ Gen 5 hiếm khi rút ngắn thời gian load game đáng kể so với Gen 4, và GPU thường hoạt động tốt trên khe PCIe 4.0.
Kết luận: Đừng vội chi tiền chỉ vì “tương lai”
PCIe 5.0 là một bước tiến công nghệ tất yếu, nhưng với phần lớn game thủ và người dùng phổ thông vào thời điểm hiện tại, nó là lời hứa chưa cần trả giá ngay. Nếu mục tiêu của bạn là trải nghiệm chơi mượt mà, nâng cấp GPU, CPU hay chọn SSD PCIe 4.0 chất lượng thường đem lại giá trị thực tế hơn. PCIe 5.0 phù hợp cho những ai thực sự cần băng thông cực lớn trong công việc chuyên nghiệp — còn với đa số, đó vẫn là một “khả năng mở rộng” chờ phần cứng và phần mềm thực sự bắt kịp.
Bạn đã sẵn sàng nâng cấp hệ thống của mình chưa? Hãy chia sẻ cấu hình hoặc thắc mắc của bạn ở phần bình luận — cùng nhau ta sẽ chọn chiếc thuyền phù hợp để chèo qua biển hiệu năng.
